फोस्रो अहं र आडम्बरबाट बाहिर निस्कन पुरुषलाई बाध्य पार्ने साइँलीको कथा आमरूपमा समाजलाई प्रगतितिर लाने पक्षमा छ ।
यसै साता रामबाबु गुरुङ निर्देशित सिनेमा ‘साइँली’को ‘प्रिमियर सो’ हेर्ने मौका मिल्यो । यसअघि उनको कबड्डी र पुरानो डुङ्गा हेरेको थिएँ । तिनको कथा भन्ने शैली रमाइलो छ । तरुनी, तन्नेरीका आकर्षण, प्रेम र त्यसमा आइलाग्ने दुःखका आयामवरपरबाट यिनले समाजका अनेक कथा भन्ने गर्छन् । समयसँग संवाद गर्ने र समाजको भित्री तहमा विकसित हुने अन्तरविरोध, वर्ग र सत्ताका संघर्षहरू, सामाजिक पारिवारिक सम्बन्धलाई प्रभावित गर्ने मनोविज्ञानका नयाँ पुराना कथा भन्न पनि यी सिपालु नै छन् ।
साइँलीको कथा पनि प्रेमबाटै सुरु हुन्छ र त्यसले अर्थ सामाजिक उँच–निचका विभिन्न पाटा केलाउँदै जान्छ । हाम्रा छेउछाउका पात्रबाट कथा उन्नु तथा स्वाभाविक देखिने पात्र र संवादमार्फत सिनेमालाई समाजसँग गाँस्नु उनको विशेषता हो । यिनले यो कथामा एउटा नयाँ प्रयोग गरेका छन् । तीनजना मुख्य पात्र एकल पुरुष छन् । तीमध्ये वीरे नामको पात्र अविवाहित भएर एक्लो रहेको युवा छ, बाँकी दुई पुरुष घरजम र सन्तान भएपछि एक्लै भएका छन् । वीरेसँग बिहेअघि फुर्तिमानकी अविवाहित भतिजी सिंगो घरमा एक्लै बसेकी देखिन्छिन् । पसलकी महिलाले एक्लै पसल चलाएकी छिन् । आमा नभएकी साइँली एक्लै विदेश गएर धन कमाएर फर्केकी छिन् ।
स्त्री–पुरुषका विभिन्न मनोसामाजिक पक्षलाई स्वाभाविक रूपमा विकास हुँदै जान दिएर यिनले पुरुषका अनेक मनोविज्ञानका जटिलता केलाएका छन् । र, मुख्य पात्रमार्फत परम्परागत समाजले थोपरेको स्त्री–पुरुष या पति–पत्नी सम्बन्धमा रहेको पुरुष वर्चस्वको मनोविज्ञानलाई राम्ररी उधिनेका छन् । मुख्य पात्रका रूपमा रहेको पीताम्बर (पिते) ले साइँलीसँग प्रेम गर्छ । अनेक वाचा–कसम खाँदै बिहे गर्छ । ऋण तिर्नका लागि बिदेसिन खोज्दा कागजी प्रमाणमा झन्झट आएपछि जान सक्दैन । ऋणबाट लखेटिएर पारिवारिक जीवन संकटमा परेपछि साइँलीले बिदेसिने सुर कस्छे ।
यहीँबाट लोग्नेको मन बिथोलिन्छ, पुरुष मनको अहंमा ठेस लाग्छ । स्वास्नीले कमाउने र लोग्नेले स्वास्नीको कमाइ खानुपर्ने अवस्थासँग सम्झौता गर्न नसकेको पितेले जनाउने प्रतिक्रियामा समाजले थोपरेको स्त्री–पुरुष सम्बन्धको परम्परागत मान्यताले गर्दा कसरी पुरुष पीडित भएको छ, कसरी घर बिग्रेका छन् भन्ने केलाउँदै लगेको छ । स्वास्नी बिदेसिएपछि अहंमा चोट लागेर बरालिएको, बाउँठिएको पिते एकजना शिक्षिकासँग प्रेम गर्छ, जो अर्को गाउँबाट यता आएर परिवारभन्दा भिन्नै एक्लै बसेकी छिन् । साइँलीको अनुपस्थितिमा पीताम्बरसित नजिकिएकी शिक्षिकासितका सम्बन्ध र समस्या समाधान गर्न पनि महिला पक्षधर महिला नै अघि आउँछन् । परम्परागत भद्र भलाद्मीको भूमिकाबाट पुरुष लखेटिएका छन् । पीताम्बरको अहं शमन गरेर सिनेमा सकिएको छ ।
साइँलीले लोग्ने–स्वास्नीका सम्बन्धमा सम्झौताको पक्षधरता लिएको छ । पुरुष र स्त्रीबीचका परम्परागत सम्बन्धका मूल्यहरू भत्काएको छ । फोस्रो अहं र आडम्बरबाट बाहिर निस्कन पुरुषलाई बाध्य पार्ने साइँलीको कथा आमरूपमा समाजलाई प्रगतितिर लाने पक्षमा छ । परम्परागत बाटो मोड्न आवश्यक छ भन्दै समाजलाई आडम्बरी मनोविज्ञानबाट मुक्त हुन सिनेमाले प्रेरित गरेको छ । समकालीन नेपालको सन्दर्भमा यो प्रगतिशील या प्रगतिवादी कथा हो । पहिलो आधा समयसम्म अत्यन्त ढिलो अघि बढ्नु कथाको मुख्य कमजोरी हो ।
रामबाबु गुरुङको राजनीतिक आबद्धता मलाई थाहा छैन । उनी कुनै संघ–संगठनमा भए–नभएको पनि मलाई कुनै सूचना छैन । तर, यिनले जे–जस्तो सिनेमा बनाएका छन्, त्यो आजको सामाजिक जीवनका केही जटिलतामाथिको हस्तक्षेपको प्रयास हो । यस अर्थमा यसको सन्देश प्रगतिशील छ । प्रगतिशील लेखक संघ या कुनै माक्र्सवादी चोला ओढेको संस्थाको सदस्य हुनु–नहुनुले उनको यो निर्देशकीय भूमिकाको अर्थमा कुनै अन्तर पनि आउने होइन ।
यता यसै साता प्रगतिशील लेखक संघसँग आबद्ध ३८ जना लेखकले प्रलेसको अहिलेको वैचारिक मूल्य, संगठन सञ्चालनका विधि–विधान र परम्पराप्रति असहमति जनाउँदै संघबाट बाहिरिने वक्तव्य दिएका छन् । आहुती र नारायण ढकालको अगुवाइजस्तो देखिने यो वक्तव्यमा युवापुस्ताका केही उम्दाकोटीका -याडिकल लेखक तथा कवि सामेल छन् ।
प्रलेसको वर्तमान वैचारिकता र भिन्न मत सहन नसक्ने ढेडुपनमाथि अठ्तीसे समूहले जुन चिन्ता जाहेर गरेको छ, त्यसको कुनै अर्थ छैन
विनोदविक्रम केसी, स्वप्नील स्मृति, राजु स्याङ्तान, सरिता तिवारी, श्याम शाह, शकुन्तला जोशी र संगीतश्रोताहरूको यो समूह हाम्रो राज्य व्यवस्था, अर्थराजनीतिक प्रणाली, बजार, दलाल पुँजीवाद र राजनीतिक दल तथा तिनको नेतृत्वमा रहेका यथास्थितिवादी पश्चगामी सोचविरुद्ध पर्याप्त हस्तक्षेप गर्दै आएका सर्जकहरूको पुस्ता हो । उनीहरूको सिर्जनाबाट श्रमजीवी वर्ग, उत्पीडित समुदाय, महिला, दलित, मधेसी, बजारबाट उत्पीडन खेपेको समूह, अविकास र अव्यवस्थाको सिकार भएर या वर्गीय शोषणमा परेर विश्व पुँजीवादले थापेको सस्तो श्रमबजारको पासोमा परेको हरेकले एउटा आवाज पाउने गरेको छ । कमसेकम यो पंक्तिको प्रगतिशीलतामाथि या वैचारिक आबद्धतामाथि प्रश्न उठाउने ठाउँ कतै देखिन्न ।
यता प्रलेस आफैँ भोलिदेखि अधिवेशनमा छ । यसले एउटा नयाँ नेतृत्व चयन गर्नेछ । त्यो त्यसरी नै अघि बढ्नेछ, जसरी अघि बढ्दा अहिले सत्तारुढ रहेको नेकपाको अर्थराजनीतिक चिन्तन, कार्यक्रम र नेतृत्वलाई सहज हुनेछ । यसले सत्ताधारी कम्युनिस्ट पार्टीका विचारको पक्षपोषण गर्नेछ । यसको नेतृत्वले पायो भने अर्कोपटक प्रज्ञा प्रतिष्ठानलगायत संस्थामा नियुक्ति पाउने एउटा नयाँ पुस्ता हुर्काउनेछ । संस्थागत रूपमा यसको प्रतिस्पर्धा कांग्रेस समर्थक लेखक संघसँग हुनेछ ।
स्थापनाकालका राजनीतिक आदर्श र मूल्यलाई पूर्णतः गुमाइसकेको प्रलेस आफैँमा शिथिल भएर इतिहासका केही उज्याला दिनको बाँकीटाँकी प्रकाशमा मुजा परेका अनुहार चम्काउन खोजिरेहको जीर्ण बूढो बनेको छ । तर, नेकपा रहुन्जेल यसको मृत्यु हुनेछैन । यसको जीवन प्रणाली नेकपाको शक्तिमा निहित छ । प्रलेसको वर्तमान वैचरिकता र भिन्न मत सहन नसक्ने ढेडुपनमाथि अठ्तीसे समूहले जुन चिन्ता जाहेर गरेको छ, त्यसको भने कुनै अर्थ छैन । काँचो कट्मेरो भन्ने जान्दाजान्दै किनेर खाने र पछि पेट दुखेर पखाला लागेपछि विक्रेतालाई सराप्नुको अर्थवत्ता देखिन्न ।
श्यामप्रसादले स्थापना गरेर २०१७ सम्मको क्रममा यसमा जे–जस्ता प्रवृत्ति र अनुहार रहेका भए पनि २०३६ को जनमतसंग्रहकालको सेरोफेरोमा तत्कालीन विद्रोही नेकपा माले र चौथो महाधिवेशन समूहको राजनीतिक प्रभाव विस्तारका लागि लेखक तथा कलाकारलाई संगठित गर्ने आवश्यकताले यसको पुनर्जन्म भएको हो । कुनै पनि पार्टीलाई आफ्नो विचारधारात्मक कामलाई मानवीय रूप दिएर सामाजिक इन्जिनियरिङ गर्न लेखक तथा कलाकारको सहयोग चाहिन्छ । ‘लिबरल’हरूले समेत संगठन बनाएरै लेखकलाई संगठित प्रचार अभियानमा सामेल गरेका समयमा कम्युनिस्ट पार्टीले यस्तो गर्नु अनौठो पनि होइन । पञ्चायती निरंकुशताविरुद्धका राजनीतिक अभियानमा आमजनतालाई गोलबन्द गर्न प्रलेसवरपरका लेखक कलाकारले खेलेको भूमिकालाई न्यूनीकरण गर्न पटक्कै मिल्दैन । नेकपा क्रान्तिकारी हुँदा प्रलेसले क्रान्तिकारी भूमिका निर्वाह ग¥यो । नेकपाले वैचारिक रंग बदल्दै जाँदा प्रलेसको पनि स्वतः रंग बदलियो । भएको त्यही हो ।
यहीँनेर नमिल्ने कुराचाहिँ प्रगतिशील या माक्र्सवादी अथवा सामाजिक यथार्थवादी सर्जकले कुनै कम्युनिस्ट पार्टीप्रति प्रतिबद्ध हुनुपर्छ भन्नु हो । मलाई कम्युनिस्ट पार्टी कार्यकर्ताका रूपमा काम गरुन्जेल आवश्यकताले प्रलेसको संगठन बनाउनुपरेको थियो । तर, मलाई कहिल्यै सर्जकहरू यस्ता संगठनमा संगठित भए मात्र तिनको सिर्जनशीलता र प्रगतिशीलता फुल्छ भन्ने विश्वास लागेन ।
यतिवेला प्रगतिशील लेखक संघबाट बाहिरिने सर्जकले सिर्जनात्मक हस्तक्षेपका आयामबारे जे कुरा अघि सारेका छन्, त्यसमा असहमत हुनुपर्ने म ठाउँ देख्दिनँ । तर, प्रलेससँग असहमत हुनेबित्तिकै पार्टी विभाजित हुँदा सनातन रूपमा कम्युनिस्ट नेताहरूले एकअर्कालाई गाली गरेजस्तै भाषामा वक्तव्यबाजी गर्नुको पनि कुनै अर्थ छैन । यी स्वनामधन्य सर्जकमा देखिएको आक्रोशको अर्थ भेट्न गाह्रो छ । यसरी हेर्दा केही हदसम्म तत्कालीन माओवादीमा आएको विभाजनको छाया यसमा देखिन्छ ।आफ्ना रचनात्मक सामथ्र्य र शक्तिका आधारमा अलग पहिचान बनाएका लेखकले प्रलेसमा नअटाउने भएपछि प्रलेसमा बस्छु र काम गर्छु भन्नेलाई शुभकामना दिएर निस्केको भए हुन्थ्यो ।
सिर्जनात्मक क्षमताको विकास र जनपक्षीय मुद्दामा लेखकीय हस्तक्षेप गर्न कुनै व्यवस्थित संगठन चाहिन्छ भन्ने छैन । अठ्तीसे मित्रहरूले पनि अर्को लेखक समूह नै बनाउने ध्याउन्न राखेका हुन् भने त्यसको पनि विभाजन र विनाश अनिवार्य छ । खुकुलो मोर्चा र सहकार्यका बाटोबाट संवाद र बहसमा रहन छाडेर सिर्जनाका लागि वैचारिक प्रतिबद्धताका सीमा कोर्दै बस्नेले अघि बढ्ने बाटो आफैँ रोक्छन् । आफ्नो रचनात्मक सामथ्र्यमाथि विश्वास नगर्नेले मात्र संस्था र संगठनको छाता खोज्छ । अन्ततः त्यो पनि कुनै दल या पार्टीविशेषको सहयोगीमा रूपान्तर हुन्छ र खास समयमा गएर यथास्थितिवादमा फस्छ ।
मलाई लेखक संघहरूमा कत्ति पनि विश्वास छैन । संगठित हुने र कुनै दल विशेषका पक्षमा काम गर्नेलाई पनि त्यसो गर्ने स्वतन्त्रताको म सम्मान गर्छु ।
आफैँले मत दिएको नेता या समर्थन गरेको पार्टीको सरकारका काममा रहेका दलाल पुँजीवाद या बजारतन्त्र पक्षधर, विभेदकारी, यथास्थितिवादी कार्यक्रम र चिन्तनविरुद्ध मज्जाले बोल्न नसक्नेहरू कहिल्यै प्रगतिवादी हुन्नन् । सिर्जनात्मक क्षमतालाई कम्युनिस्ट पार्टीले नियन्त्रित गर्न खोज्दा सोभियत समाजवादको पतन भएको इतिहास ताजै छ ।
प्रलेसमा रहनेहरूलाई साँच्चै आफ्नो संस्थाले नेपालमा आमप्रगतिवादी सर्जकको छाताको काम गर्नुपर्छ भन्ने लाग्थ्यो भने तिनले आफ्नो संस्था र राज्यसत्ताका काम या विचारधारासँग असहमत अनेक प्रगतिवादी विचार भएका लेखकलाई मज्जाले वैचारिक मन्थन गर्ने थलोका रूपमा प्रलेसलाई अघि लानुपथ्र्यो । नयाँ पुस्ताको आलोचनात्मक चेत भएका सर्जकको समूह प्रलेसबाट बाहिरिएपछि प्रलेसले आफ्नै संरक्षक दलको भविष्यलाई समेत कमजोर बनाएको छ । इतिहासबाट पाठ नसिक्नेले माफी पाएको कहिल्यै थाहा छैन । आलोचनात्मक चेत बाहिरिएपछि रहने भनेको भक्तिधारा मात्र हो । यसले वैचारिक बहसप्रति नेकपाको दरिद्र चिन्तनको भण्डाफोर गरेको छ ।
www.nayapatrikadaily.com बाट साभार
प्रलेसको वर्तमान वैचारिकता र भिन्न मत सहन नसक्ने ढेडुपनमाथि अठ्तीसे समूहले जुन चिन्ता जाहेर गरेको छ, त्यसको कुनै अर्थ छैन
यतिवेला प्रगतिशील लेखक संघबाट बाहिरिने सर्जकले सिर्जनात्मक हस्तक्षेपका आयामबारे जे कुरा अघि सारेका छन्, त्यसमा असहमत हुनुपर्ने म ठाउँ देख्दिनँ । तर, प्रलेससँग असहमत हुनेबित्तिकै पार्टी विभाजित हुँदा सनातन रूपमा कम्युनिस्ट नेताहरूले एकअर्कालाई गाली गरेजस्तै भाषामा वक्तव्यबाजी गर्नुको पनि कुनै अर्थ छैन । यी स्वनामधन्य सर्जकमा देखिएको आक्रोशको अर्थ भेट्न गाह्रो छ । यसरी हेर्दा केही हदसम्म तत्कालीन माओवादीमा आएको विभाजनको छाया यसमा देखिन्छ ।आफ्ना रचनात्मक सामथ्र्य र शक्तिका आधारमा अलग पहिचान बनाएका लेखकले प्रलेसमा नअटाउने भएपछि प्रलेसमा बस्छु र काम गर्छु भन्नेलाई शुभकामना दिएर निस्केको भए हुन्थ्यो ।
आफैँले मत दिएको नेता या समर्थन गरेको पार्टीको सरकारका काममा रहेका दलाल पुँजीवाद या बजारतन्त्र पक्षधर, विभेदकारी, यथास्थितिवादी कार्यक्रम र चिन्तनविरुद्ध मज्जाले बोल्न नसक्नेहरू कहिल्यै प्रगतिवादी हुन्नन् । सिर्जनात्मक क्षमतालाई कम्युनिस्ट पार्टीले नियन्त्रित गर्न खोज्दा सोभियत समाजवादको पतन भएको इतिहास ताजै छ ।
No comments:
Post a Comment