(प्रगतिशील नेपाली साहित्यका त्रिरत्न हुन् शभप्र– अर्थात् शर्मा (श्याम प्रसाद) भट्ट (आनन्द देव) प्रश्रित (मोद नाथ) यी पङ्ति लेखुन्जेल तिन जनै रत्न जीवित छन् र तिनै जना प्रगतिशील वाटो वाट अविचलित नेपाली साहित्यमा योगदान दिई रहेका छन् । शर्मा (८६) साले ८३ वर्षका, भट्ट (९३ साले) ७५ वर्षका, पश्रित (९९ साले) यो असारमा ७० वर्ष लाग्ने यी तिन व्यक्तित्व अझै जीवित छन् र जीवनयापन गर्न पछि छैनन् । यी तिन जना प्रगतिशील साहित्यकारले नेपाली प्रगतिशील साहित्यको प्रगति विकास र सम्वर्धनमा महान् योगदान गरेका छन् । यिनका विषयमा गतिला चर्चा तव सम्म वढ्दैन जव सम्म पाठ्यक्रममा गतिलो रूपमा प्रवेश गराइन्न । विद्यावारिधि हुन थाले पछि पनि वढ्छ । अव क्रमश विद्यावारिधि गर्नेहरु मध्ये केहीले श्याम प्रसाद र मोद नाथ प्रश्रितलाई विद्यावारिधिको विषय वनाअेका छन् । श्याम प्रसाद वारे मैले २०५४ साल तिरै अेक लेख लेखेको थिअें, केही परिवर्तनका साथ त्यसलाई यहाँ प्रस्तुत गर्दै छु–)
अेक जना म भन्दा धेरै साना उमेरका भअे पनि मनमन नै सही मैले मानेका (अझ पनि उनी प्रति मेरो भनाइ यथावत् छ ।) लेखकले श्याम प्रसादलाई च्वास्स विझ्ने गरी लेखे । मेरा मनमा पैरो गयो । मेरा मनमा पैरो गअेको त धेरै कुराले छ, धेरै जनावाट छ, तर पनि श्याम प्रसादलाई विटुलो रूपमा चित्रण गर्दा चाहिं मेरा पनि पाइला डगमगाउने त्रास ममा भयो । ‘उनी विकामे हुन्, पत्रू हुन्’ यो कुरा मैले सुन्नु त पर्छ– तर मलाई यो धर्तीमा हिंड्ने आफ्ना पाइलाका गतिमा सङ्कट आअेको अनुभव हुन्छ । उनी जस्ता तपस्वी नै हाम्रा आदर्शमय हिंडेको वाटो हो । आदर्शका पदपथमा नै मान्छे हिंड्छन्, मान्छेका लागि मूलवाटो नै आदर्शवान् हिंडेको वाटो हो । तपाईले दाङको घोराहीमा साहित्यिक पत्रकारितामा जानी–नजानी ४० वर्ष समयको लगानी गरेको चूडा मणि भन्ने साहित्यिक पत्रकार भक्कानिअेको कुरो देख्नु भयो ? अथवा सुन्नुभयो ? देख्नु भअेको छैन र सुन्नु भअेको छैन भने सुन्नु होस्, भन्छु– ऊ भक्कानियो चूडा मणि भन्ने सम्मानित भअेको जेठो पङ्तिमा रहेर अभिनन्दित हुने व्यक्तित्वमा अेउटा पुड्को, मोटोघाटो, सरल, विनम्र, सोझो, वोल्दा लाटो–लाटो जस्तो, वुढो भअे पनि वुढो नदेखिने व्यक्ति थियो श्याम प्रसाद । चूडा मणिले भने थ्यो– श्याम प्रसाद अभिनन्दित भअेको समारोहमा अभिनन्दित र सम्मानित हुने हामी सवै गौरवान्वित भअेका छौं । चूडा मणि भावुक भअेथ्यो– अेक तपस्वी साहित्यिक पत्रकार रोचक घिमिरे र उनका सहयोगी पत्रकारका विवेकले गर्दा उभिने मौका पाअे थ्यो चूडा मणिले भनी ।
श्याम प्रसादका विषयमा यता पनि लेखिअेका हुन्, लेखिअेका छन् । भविष्य सुरक्षित छ, उनका वारे लेखिअेलान् । म गम्भीर, विवेकी, तथ्यपूर्ण हुन भविष्यलाई नै छाड्छु– तर यो वर्तमानमा म श्याम प्रसादलाई माया मार्न र हिलो छ्याप्न कदापि सक्तिनँ । हाम्रा धेरै महावीरहरु आफ्नो गौरवको सुरक्षा गरुन्– तर निठुरी रहेछ समय । मेरा काव्यका नायक, श्याम प्रसादलाई च्वास्स भने झैं मैले पनि कतिलाई भन्ने वेला आउन लागेको अनुभव गर्दै छु ।
श्याम प्रसादलाई म अपूर्ण नै जान्दछु । श्याम प्रसादलाई मात्र होइन, म देशका धेरैलाई नै अपूर्ण जान्दछु । ‘अपूर्ण ज्ञान’ मेरा जीवन सित गाँस्सिअेको म स्वीकार गर्दछु । म मेरी प्रियालाई नै अपूर्ण जान्दछु, तर यो अपूर्णलाई पूर्ण पार्ने सय प्रयत्न भअे पनि उनी मेरी प्यारी हुन् । म आफैंलाई नै अपूर्ण जान्दछु, यो अनुभव भअेको छ मलाई । सायद पूर्ण त ‘व्रम्ह’ हुन्छ भने वेदान्तीहरुले, यसैले होला ।
यो पटक पनि, पटक–पटक झैं श्याम प्रसाद सँग वसियो, वोलियो, खाइयो । सामग्री दिअे स्नेहले मलाई– पढें, पढियो । ‘भातेगोष्ठी’ भनेर मैले निन्दा गरे पनि त्यस्तै गोष्ठीमा दुवै हामीले तातो पानी सँग तिन–तिनवटा रोटी खाअेर पचास–पचास रु.तिर्न लगायौं भातेगोष्ठीका आयोजकलाई । ‘श्याम वावु तपाई’ भातेगोष्ठीमा नहिंड्नुहोस् भन्न मन लाग्यो, तर सिद्धान्त र आदर्श, व्यवहार र आदर्श, आदर्श र यथार्थ मान्छेका जीवनमा विचित्र ढङ्गले उभिंदा रहेछन् । देख्तै छु, भोग्दै छु । मनमा लागेका कहाँ सवै भन्न सकिदो रहेछ । गर्न सकिदो रहेछ ।
यो पटक त श्यामको ‘साहित्य सेवा सदन’ भअेका ठाउँमा, कमलपोखरीमा पनि गअें । यो पटक त केही कुरा श्यामलाई सोधें पनि । शशिकलाप्रति श्यामको उदारता देखेर म गदगद भअें । शशिकलावाट जन्मेकी छोरी सम्झनालाई मैले शशिकलालाई नै देखें । वुढी शशिकला देखेको छैन, देखे पनि सम्झना छैन । सम्झनालाई मैले मेरी नातिनी, छोरी मालतीकी सानी छोरीलाई मालती देखेकै आँखाले हेरे । कवि पनि रहिछन्– शशिकला जस्तै ।
‘मेरो वस्ने ठेगान छैन ।’ भन्ने श्याम प्रसादको कुरो यसो हेर्दा झुट्टो लाग्छ । छोरा–वुहारीकै घर त ‘ठेगान’ हुँदैन अचेल । कसैले माया गरे पनि, दया गरे पनि ‘ठेगान’ हुन्छ– पत्नी भअेकै घर । म यहाँ सम्झनालाई ननिको लाग्ने कुरा गर्न चाहन्न । हो, मेरा मनको अेउटा कुनाले भन्छ– श्याम प्रसादको वस्ने ठाउँ चाहिं गतिलो छ– यद्यपि ठेगाना होइन यो ठाउँ ।
श्याम प्रसाद सन्त हुन्, प्रगतिशील सन्त हुन् । उनका साहित्य भित्र चिन्तन छ । उनका साहित्यमा रूपवादी शैली पनि छ– उनकै रूपको, वस्तुवादी शैली पनि छ– उनकै वस्तुको । भर्खरै मात्र मैले उनका दुइटा रचना पढें – अेक संस्मरण र अेक निवन्ध । यी दुई सामग्रीमा पूर्ण वजन छ । संस्मरणात्मक अेउटा निवन्धको शीर्षक हो– परोपकार नै पुण्य हो (सगर २०५४) । अर्को निवन्धको शीर्षक हो– आफन्त –उत्साह, २०५४)
श्याम प्रसादका रचनाभित्र ‘सुविचार’ छ्याप–छ्याप्ती हुन्छन् । सन्तहरुका जीवन, सोचाइ, लेखाइ, वोलाइ, काम गराइ सवैमा सुविचार र स्वस्थ पारा हुन्छन् । श्याम प्रसादमा पूर्णतया सन्त प्रवृति पाउँछु । उनको लवाइमा, खुवाइमा, वोलाइमा, आचार–व्यवहारमा–पूर्णतया सन्त प्रवृति छ । हो, उनी आफ्नै पाराका सन्त हुन् ।
गान्धीका अघि–पछि को–को हुन्थे होलान् ? हो, श्यामका अघि–पछि म पनि हुन्छु, अर्को पनि हुन्छ– तर उनी पक्का सन्त हुन् । द्वेषहीन, डाहाहीन भअेर वरावरी रूपमा सवैलाई सुविचार वाँड्छन् । उनले ‘प्रज्ञापन’ (२०५३) लाई दिअेका अन्तर्वार्तामा भनेका कतिपय भित्र छुने कुराले मैले आफ्ना चिन्तनमा र काम गराइमा पुनर्विचार गरेको छु । उनले त्यसमा दुई कुरा मुख्य रूपमा भनेको यहाँ उल्लेख गर्छु ।
क) म जनताको लेखक हुँ, उनीहरुकै सुख, दुःख लेख्छु । भावना लेख्छु । पीडा र असन्तोष लेख्छु ।
ख) हामी जनताको पक्षमा कलम चलाउनेलाई झुकेर उनीहरुले पुरस्कार दिनु भनेको त झन् हाम्रो खेमाको पो विजय हो यो । ................ आदि ।
श्याम प्रसाद पुरस्कार लिअेर पुरस्कार दाता सँग मिल्नु पो हुँदैन, आफ्नो कदर कसैले गर्छ भने कदर स्वरूप दिअेको पुरस्कार लिनु हुन्छ भन्छन् । यो उनको भावनामा गहन रूपमा विचार गर्दा ठुला नेता महात्माहरुले समाजवाट अेकदमै अलग भअेर काम गरेका छैनन् होला, तर आफ्ना ढङ्गले काम गर्दा कसैले सहयोग दिन्छ भने सहयोग लिअेका होलान् भन्ने निष्कर्षमा पुग्न सकिन्छ ।
अन्तमा, म श्याम प्रसादका वर्तमान र हिजोका गतिविधिवाट प्रभावित छु, तसर्थ उनका कुरामा अत्तो थापेर विवाद गर्नु पर्ने देख्तिनँ । उनी सवै वर्गका सुविचार छर्ने– तर शोषक र शोषणका विरोधी, जनताका भाषामा लेख्ने जनताका लेखक हुन् । उनी पचासौं वर्षदेखि लेखिरहेछन् । उनको विगतको योगदान महान् छ । वर्तमानमा उनको कलमले क्रान्ति गर्नतिर हौस्याअेको देखिदैन, तर स्वस्थ र सुग्घर विचार लिअेर हिड्ने कटिवद्ध भअेर काम गर्ने प्रवृत्ति वढाउनतिर सक्रिय हुने प्रेरणा प्रदान गर्छ । यसै सक्रियतामा वुढो उमेरका सन्त शर्मा सक्रिय भअेर लेखी रहेछन् ।
दृष्टि पनि सृष्टि पनि ' २०६९ वाट
No comments:
Post a Comment